Formularium Ouderenzorg
Algemene inleiding
Literatuur geraadpleegd tot: 31/03/2017
-
Bij de zorg aan het levenseinde primeert de levenskwaliteit. Medicamenteuze behandelingen kunnen hierbij een belangrijke rol spelen.
-
In vergelijking met andere domeinen van de geneeskunde is de wetenschappelijke onderbouwing voor palliatieve behandelingen zeer beperkt. Hierdoor is onze selectie vaak gebaseerd op adviezen van experten en consensus.
-
Bij de keuze voor een geneesmiddel primeren comforttherapie en een laag risico op onmiddellijke ongewenste effecten.
- Zie ook:
Introductie
De WHO definieerde in 2002 palliatieve zorg als volgt: “Palliatieve zorg is een benadering die de levenskwaliteit van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening verbetert, door het voorkomen en verlichten van hun lijden door middel van vroegtijdige signalering, zorgvuldige beoordeling van aanpak van pijn en andere problemen van lichamelijke, psychosociale en spirituele aard
Een andere definitie sluit hier bij aan: “Een palliatieve patiënt is een patiënt met een ernstig gevorderde, levensbedreigende aandoening bij wie het niet meer mogelijk en/of wenselijk is om het natuurlijk ziekteverloop te beïnvloeden (niet te herstellen, noch te stabiliseren of af te remmen) en bij wie er als gevolg hiervan nood aan palliatieve zorg ontstaat (nood aan een holistische, multidisciplinaire zorg met de nadruk op pijn- en symptoomcontrole en levenskwaliteit)
In België (en Nederland) houdt palliatieve zorg ook de zorg bij het levenseinde (terminale zorg) in en dit is niet noodzakelijk beperkt tot levensbedreigende aandoeningen. De “beslissingen bij het levenseinde” (zoals stopzetten of niet opstarten van verdere behandeling tot en met sterven op een vooraf overlegd moment) zitten hier ook vervat in de palliatieve zorg
In het WZC-Formularium komt van de palliatieve zorg slechts een beperkt onderdeel aan bod, met name het medische aspect in enge zin met in hoofdzaak de medicamenteuze behandeling. Naast pijn en symptoomcontrole is het beheersen van fysische en psychische problemen met aandacht voor sociale, spirituele en omgevingsaspecten van groot belang bij de geriatrische palliatieve zorg
Het selecteren van geneesmiddelen voor de palliatieve zorgbehandeling is, zeker in de terminale fase, zelden goed wetenschappelijk bewijs gebaseerd
De specifieke context van de palliatieve zorg laat, uit ethische en praktische overwegingen, vaak niet toe om gecontroleerd onderzoek uit te voeren over elke specifieke behandeling. Palliatieve zorg is meestal ook een complexe interventie waarbij de verschillende elementen vaak niet binnen de op wetenschappelijk bewijs gebaseerde geneeskunde te vatten zijn
Kwaliteit van leven en kwaliteit van sterven zijn de parameters die bij het beoordelen van elke medische en/of zorgkundige handeling in de context van palliatieve zorgverlening prioritair zijn. Nochtans blijft het zeer moeilijk om deze kwaliteit te meten omdat deze begrippen nog niet volledig zijn gedefinieerd: de invulling ervan is een individueel gegeven. Daarbij komt nog dat de normen voor kwaliteit in de loop van een ziekteproces door betrokkene(n) worden bijgesteld
Vroegtijdig plannen van de zorg (‘advance care planning’) blijkt een gunstig effect te hebben op de kwaliteit van de stervenszorg (minder sterfte tijdens ziekenhuisopname en meer opnames in palliatieve zorgstructuren)
Het is aangewezen bij palliatieve patiënten tijdig palliatieve thuiszorgequipes (of multidisciplinaire begeleidingsequipes) in te schakelen. Hun expertise en praktische hulp blijken vaak van onschatbare waarde. Continuïteit van zorg door het maken van goede afspraken is erg belangrijk. Hiervoor is het noodzakelijk dat de behandelende arts tijdig beseft en aangeeft dat een patiënt inderdaad in de palliatieve fase is beland
Ondanks alle goede zorgen is het niet te vermijden dat er toch mensen in pijn en/of met andere oncontroleerbare symptomen overlijden, dit ook in gespecialiseerde palliatieve eenheden
Diagnostiek
Het tijdig identificeren van die patiënten die voor een palliatieve zorgbehandeling in aanmerking komen, en het initiatief nemen om met de patiënt en/of zijn omgeving in gesprek te gaan over de keuzes bij het levenseinde, is een taak voor de huisarts